Gezocht: Robinsons m/v/x: over het leerkrachtentekort

Aan deelnemers van het televisieprogramma Expeditie Robinson vraagt men weleens welk kleinood zij graag hadden meegenomen naar het onbewoonde eiland. Zij antwoorden dan vaak ‘een vishaak’, ‘een vuursteen’ of ‘ontsmettingsmiddel.’

Lezend over het dramatisch groeiende leerkrachtentekort, vraag ik mij af welk ultiem survivalattribuut ik zal nodig hebben op 1 september 2028. Tegen dan zullen er jaarlijks maar liefst 5.000 tot 7.000 extra leraren worden gezocht (HLN, 23/08). Net als zovele anderen riskeer ik tegen het einde van dit decennium te moeten lesgeven aan gigagroepen van jongeren.

Als ik één hulpmiddel zou mogen meenemen naar de schoolstart van 2028 zou ik niet voor aspirines kiezen, noch voor gehoorbescherming tegen het allicht onwerkbaar geworden decibelniveau. Evenmin zou ik opteren voor een stapel oude dvd’s omdat kennisoverdracht bij samengevoegde klasgroepen een haast onbegonnen zaak is. Ik zou kiezen voor een mand vol gepersonaliseerde geschenken voor mijn resterende collega’s, uit pure verlatingsangst.

Collega’s dragen elkaar door de dag op een school. Soms volstaat een praatje of een blik van verstandhouding in de wandelgangen om de vorige, intense les te resetten en met nieuwe moed het volgende urenblok aan te vatten. Collega’s zijn elkaars mobiele oplaadpunten van relativeringsvermogen en veerkracht. Elke vacature die niet raakt ingevuld betekent dan ook een groter risico op verlies van professioneel evenwicht voor de aanwezige werknemers.

Overleven

In het wereldberoemde boek van Daniel Defoe treedt één Robinson op als privéleraar van zijn pupil Vrijdag, die hij Engels leert. Onze klassen raken daarentegen zo overbevolkt door het personeelstekort dat de o van het woord onderwijs na verloop van tijd alleen nog voor ‘overleven’ zal staan. ‘Survivalism’ kent in scholen twee uiterste verschijningsvormen.

Als de lesgroepen onoverzichtelijk groot en divers worden, dreigt een deel van de leerkrachten steeds meer de focus te leggen op zichzelf, op het ‘zich door de werkdag spartelen’. Terwijl de jongeren te allen tijde centraal zouden moeten staan. Ze hebben intensieve sturing nodig om aan wal te geraken en vaste voet te krijgen op de arbeidsmarkt.

Het andere type van ‘overlevers’ zal de wrakhoutstapel van onrealiseerbaar geworden eindtermen juist maniakaal proberen te beheersen door excessieve werkkracht die hen uiteindelijk opbrandt.
Niet alleen zal het lesgeven, onze oorspronkelijke kerntaak, in onderbemande scholen naar de achtergrond verdwijnen. Ook zullen wij steeds slechtere ambassadeurs worden van onze eigen stiel. Noch de overspannen controlefreaks onder ons, noch de ongemotiveerde urenkloppers zullen onze potentiële opvolgers – de leerlingen in kwestie – kunnen warm maken om in onze voetsporen te treden. De instroom van de lerarenopleiding zal daardoor alleen nog verder afnemen.

Kannibalen

Alsof Robinson het nog niet moeilijk genoeg heeft op het eiland Más a Tierra wordt hij ook nog eens geconfronteerd met kannibalen. In het onderwijs vertaalt dit zich in politiek gekibbel en besluiteloosheid die ronduit leiden tot het opeten van menselijk kapitaal.

Beleidsvoorstellen bekokstoofd met praktijkblinde academici hollen de aantrekkelijkheid van onze baan eerder uit tot op het bot, in plaats van ze opnieuw verteerbaarder te maken. Neem bijvoorbeeld het plan om centrale examens in te voeren, waardoor leerkrachten fors zouden inboeten aan autonomie en dus aan arbeidsvreugde.

Robinson geraakt ten slotte van het eiland af doordat hij een schip kan overmeesteren waarop muiterij heerst. Oproer zal wat het onderwijs betreft natuurlijk geen soelaas brengen. De reddingsoperatie vereist een minutieus stappenplan van beleidsmakers die hun puberaal gehakketak staken.

Eerst en vooral is er een prangende nood aan de herwaardering van het beroeps- en technische onderwijs. De systematische stigmatisering van BSO- en TSO-leerlingen zou bij wet verboden en veroordeeld moeten worden. Het gaat hier om een diepgewortelde en hoogst pijnlijke vorm van discriminatie met vaak levenslange psychologische én financiële gevolgen voor zovele burgers. Als ‘ASO’ niet langer wordt gepromoot als het enige succeslabel op studiegebied, zal de schoolmoeheid van duizenden jongeren afnemen met veel hanteerbaardere klasgroepen en minder uitval van personeelsleden tot gevolg. Ons elitaire onderwijssysteem bijt zichzelf al jarenlang dwaas en doodvermoeiend in de eigen staart. Tot bloedens toe, zo bewijzen de verontrustende cijfers van openstaande leerkrachtenvacatures en van vroegtijdige schoolverlaters.

Drievuldigheid

Daarnaast moet de lerarenopleiding veel meer worden opgevat als een heilige, ondeelbare Drievuldigheid van ‘vakinhoud, didactiek én weerbaarheidstraining.’ Het psychologische luik van de job komt nog steeds absurd weinig aan bod. Toekomstige leraren worden nog te veel opgeleid tot faalangstige perfectionisten in plaats van tot stabiele krachten die vanuit hun hele menszijn lesgeven.

De overstap uit de privésector moet überhaupt mogelijk worden gemaakt door zijinstromers inderdaad een eerbaar loon aan te bieden op basis van hun nuttige ervaring.

Privileges van anciens moeten mijns inziens niet aan banden worden gelegd, maar wel geherdefinieerd door hen in te schakelen als volwaardige coaches zoals onderwijsexperts als Dirk Van Damme (Oeso) al jarenlang opperen.

En gun starters, of ze nu recht uit de lerarenopleiding komen of uit de privésector, een officiële trial-and-errorperiode die door alle onderwijsstructuren wordt erkend. Geef beginnende leerkrachten in godsnaam immuniteit op de eilandraad.